جایگاه علمی و سیاسی زاویه «دلاء» در مغرب اقصی

شکل گیری و تطور «زاویه» به مثابه یک نهاد اجتماعی- سیاسی در مغرب اسلامی موضوعی درخور بررسی است. زاویه «دلاء» یکی از مشهورترین و مهم ترین این زاویه ها بود که در قرن دهم هجری به دست شاخه ای از بربرهای برانس صنهاجه تأسیس شد. هدف اولیه از تأسیس این زاویه، ترویج تعالیم طریقت صوفیانه شاذلیه و پاسداشت سنت اطعام فقرا و مسافران بود، اما این نهاد خیلی زود به مرکز علمی مهمی تبدیل شد و در شکوفایی علمی مغرب پس از دوره ای رکود، نقش چشمگیری یافت. درعین حال، کارکرد این زاویه به این موارد محدود نماند و به عنوان پایگاه قدرت گیری یک طریقت صوفی محلی مطرح شد. این طریقت، به رغم امتناع پیشوایان نخستین آن از ورود به عرصه سیاست، روزگار زوال سلسله سعدیین و نبود قدرت مرکزی را فرصت شمرد و حکومت مستقلی در مغرب پی نهاد که منشأ تحولات چندی در عرصه سیاست آن سرزمین گشت و اگرچه، این حکومت چندان نپایید، سرزندگی حیات علمی آن تا سال ها پایدار بود. مقاله حاضر بر آن است تا با تمرکز بر این نمونه، یعنی زاویه مشهور «دلاء»، نقش و جایگاه اجتماعی و کارکردهای علمی و سیاسی زاویه را در تاریخ سیاسی و اجتماعی مغرب اسلامی، بررسی کند.